Ontdek het ambacht: Sandra maakt knoopsculpturen van macramé

Maker Sandra de Groot (53) atelierchaos.com, @atelierchaos
Werkplaats twee klaslokalen in een voormalig schoolgebouw in Groningen, samen 126 m²
Opleiding ‘autonome beeldende kunst’, gevolgd door de ‘docentenopleiding beeldende kunst en vormgeving’, beide aan kunstacademie Minerva in Groningen
Technieken knopen
Favoriete gereedschap ‘Mijn handen en mijn scharen. Daarmee kan ik overal creëren’

Trap op, trap af

Een kilometer touw en haar handen, meer heeft Sandra de Groot in principe niet nodig voor het creëren van haar geknoopte sculpturen, kNOTs genaamd. Maar omdat deze kNOTs soms wel drieënhalve meter hoog worden, zijn ook de hoge plafonds van Sandra’s atelier onmisbaar. Hieraan hangen lussen die goed van pas komen tijdens het maakproces. ‘Ik begin met knopen op ooghoogte en hijs mijn werk steeds een stukje op,’ vertelt ze. ‘Net zo lang tot ik tevreden ben over de hoogte. Vervolgens ga ik horizontaal werken en assembleren. Voor een sculptuur klaar is, ben ik honderdduizend keer mijn trappetje op en af gegaan.’

Artistiek bestaan

Ze studeerde af aan de kunstacademie met een serie geknoopte haarsculpturen, gemaakt van echt haar. Sindsdien richt Sandra zich op uiteenlopende disciplines – van schilderen tot fotografie en collagekunst. Met partner Oscar Venema vormt ze kunstenaarsduo Zkumm en daarnaast geeft Sandra les als docent kunstgeschiedenis en vormgeving. ‘Mijn labelnaam is niet voor niets Chaos,’ zegt ze lachend. ‘Ik vind zό veel leuk. Maar sinds mijn interesse voor macramé wakker is gekust, zijn touwinstallaties een essentieel onderdeel geworden van mijn artistieke bestaan. Wat macrameeën me oplevert? Heel veel plezier. Knopen is heerlijk om te doen en de ideeën blijven maar komen.’

Jaren zeventig-techniek

Het begon in 2016, toen Sandra’s vader haar een doos liet zien die hij op zolder had gevonden. Daarin zat een macramé-kleed dat haar moeder in de jaren zeventig had gemaakt. ‘Ineens herinnerde ik me dat dat kleed bij ons thuis had gehangen,’ vertelt Sandra. ‘Nadat we verhuisden, wilden mijn ouders een voor die tijd modern interieur – strak, met veel wit en grijs – en verdween dat wandkleed. Zonde, want het bleek een geweldig ding. Mijn moeder heeft me leren weven, breien, haken en omgaan met de naaimachine, maar macrameeën kon ik niet. “Kun je mij dat leren?” vroeg ik haar, maar ze was vergeten hoe het moest. Toen ben ik op Marktplaats en Etsy gaan zoeken naar oude instructieboekjes.’

Haar eerste creatie maakte Sandra op een Franse camping. ‘Bij de plaatselijk super heb ik een bol katoentouw gekocht waarmee ik het gewoon ben gaan proberen. Ik heb stenen van de rivier in de knopen verwerkt, driftwood van het strandje waar we lagen… Zo werd dat knoopwerkje een drager voor herinneringen. Eenmaal thuis ben ik ermee doorgegaan. Ik heb onderzoek gedaan naar knopen en ontdekte dat er wereldwijd honderden verschillende soorten bestaan. Macramé wordt vaak gezien als een jaren zeventig-techniek, maar het gaat veel verder terug. Volgens sommige verhalen komt het uit Schotland, andere wijzen naar Turkije of de Arabische wereld. Feit is dat in alle culturen wordt geknoopt, alleen gebruiken verschillende volkeren en subculturen die knopen allemaal op hun eigen manier. En nu doe ik dat zelf ook. Ik dacht: als ik knopen uit de padvinderij of scheepvaart duizend keer herhaal, krijg je een patroon. Het is spannend om daarmee te experimenteren.’

LEES OOK
Ontdek het ambacht: kunstobjecten van natuurlijk vilt

Louis Vuitton

In 2017 liet Sandra haar sculpturen aan Piet Hein Eek zien, die haar uitnodigde om tijdens de Dutch Design Week in zijn galerie te staan. Daarna ging het hard. De Italiaanse designgoeroe Rossana Orlandi hing Sandra’s robuuste knoopkunst in haar galeries en in 2019 vroeg modemerk Louis Vuitton Sandra om restmateriaal van tassen, koffers en accessoires te verwerken in haar sculpturen. De bedoeling was dat deze prototypes etalages over de hele wereld zouden gaan sieren, om aandacht te vragen voor duurzaamheid. ‘Ik mocht aangeven welke kleuren me aanspraken en een paar weken later werden er kilo’s leerstalen bezorgd bij mijn atelier. Ik merkte algauw dat mijn toenmalige atelier niet groot genoeg was voor deze opdracht en ging op zoek naar iets anders. Gelukkig kon ik hier terecht: twee doorgebroken klaslokalen in een creatieve broedplaats.’

Uiteindelijk zou Louis Vuitton de prototypes niet gebruiken, maar Sandra behield haar nieuwe atelier. ‘Jammer genoeg is dit niet zo’n honderd jaar oude school met roederamen, maar een lelijk naoorlogs gebouw. Een tijdelijke plek – op een dag gaat het pand tegen de vlakte – maar voorlopig zit ik hier goed. Mijn voorganger had de betonnen muren al wit geschilderd, zelf heb ik de vloer aangepakt en kleden neergelegd. Vervolgens heb ik het hier vol gezet met vintage werkbanken en atelierstoelen. In een steriele omgeving kan ik niet werken, dus zet ik mijn eigen sfeertje neer.’

Designlamp

Meestal werkt Sandra aan meerdere sculpturen tegelijk – ‘Ik heb geen geduld, dus als ik ergens lang mee bezig ben, wil ik er een sneller project naast’. Ze maakt vrij werk, knoopt in opdracht en ontwerpt momenteel samen met Marcel Wanders een lichtsculptuur voor zijn designlabel Moooi. ‘Zelf maak ik geen onderscheid tussen kunst en design,’ zegt ze, ‘maar ik merk dat anderen dat wel doen. Sinds ik op aanraden van Piet Hein Eek lampen in mijn installaties hang, word ik ineens benaderd door mensen uit de designwereld. Voor mij loopt het allemaal door elkaar en staat de techniek centraal. Dit is een soort boetseren met touw. Door zo groot te werken, vraag ik aandacht voor ambachtelijk werk. Veel mensen kijken namelijk wel, maar zíen niet. Ik zeg: vergeet massaal geproduceerde spullen en geniet eens van handwerk. Je hoeft het niet per se in huis te halen, in musea en om je heen is ook veel moois te zien. Mijn sculpturen moeten mensen het idee geven dat ze niet weten wat ze zien. Ik vind dat ik daarin nog best behoudend ben, want de mogelijkheden zijn eindeloos. Ik ben er in elk geval nog lang niet klaar mee.’

3x typisch Sandra

• ‘In het begin zat ik dagenlang op één knoop te puzzelen. Als ik ’m eenmaal doorhad, wilde ik ook snelheid, zodat ik zonder na te denken kon doorknopen. Inmiddels gaat het bijna vanzelf en kom ik al knopend in een heerlijke flow.’
• ‘Ik verzamel ook macramé van anderen, dat ik in mijn werkplaats in een vitrine leg. Het DNA van de maker zit erin: je zíet de arbeid, de trots. Dat vind ik inspirerend.’
• Ik wil vrij werken en maak daarom geen schetsen. Al knopend bedenk ik wat ik ga doen. Vaak weet ik daarom pas halverwege hoe iets eruit komt te zien.

Bron: vtwonen 03-2022 | Fotografie Ernie Enkelaar | Tekst Eveline Stoel