Ontdek het ambacht: keramiek
In haar dijkhuis in Amsterdam maakt keramiste Marjoke de Heer borden, schalen, kommen en vazen die samen een uniek landschap op tafel vormen. ‘Mijn keramiek is net familie: elk stuk heeft een eigen karakter en toch horen ze bij elkaar.’
Maker Marjoke de Heer (marjokedeheer.com)
Werkplaats Dijkhuis van 300 m² met atelier en winkel in Amsterdam-Noord
Techniek draaien, boetseren, bakken, glazuren, ontwerpen van servies, vazen, (water)schalen, urnen, altaartjes, tuinobjecten, gedenkstenen
Favoriete gereedschap ‘Geen twijfel mogelijk: mijn tien vingers’
De drie W’s
‘Laat je jas maar lekker hier, beneden wordt ‘ie meteen grijs van de klei.’ Hier, dat is de winkel van keramiste Marjoke de Heer, beneden is haar atelier. Samen met haar man André woont en werkt ze in dit dijkhuis uit 1928, aan een geliefde fietsroute in Amsterdam-Noord. Behendige André heeft de hele eerste verdieping, waar je binnenkomt vanaf de dijk, verbouwd tot sfeervolle showroom. In de vakkenkasten en op de zelfgemaakte tafels en banken langs de muren komen Marjokes servies, vazen, (water)schalen en altaartjes fraai tot hun recht. Een dikke schoorsteen verraadt dat beneden de magie gebeurt. Met een twinkeling in haar ogen steekt Marjoke meteen van wal: ‘Op deze plek komt alles bij elkaar, de drie w’s: wonen, werken en winkel. Later kwam daar nog het wereldwijde web bij.
Klei praat met je. Zodra je erop drukt, gebeurt er wat
Traditionele glazuren
André komt thee brengen, natuurlijk geserveerd in kopjes en op een dienblad van Marjoke. Haar keramiek is een feest voor de zintuigen: niet alleen om te zien en te voelen, maar ook om te horen. Ze pakt een forse celadongroene waterschaal en geeft die een tikje met haar vinger. Píng… Net als een kristallen wijnglas geeft de schaal een mooie, lange toon af. ‘Aan die klank kun je horen hoe heet iets gebakken is, of het doorresoneert of niet. Ik houd enorm van gebakken aarde, in al z’n facetten, maar dat is niet per se aardewerk. Ik heb me gespecialiseerd in zogeheten gereduceerd steengoed: dat is gebakken op 1260 graden Celsius, knetterhard en vaatwasmachinebestendig. In mijn oven kan ik de atmosfeer beïnvloeden: ik stook met een tekort aan zuurstof, gereduceerd dus. Daardoor trekt het vuur alle zuurstof uit de klei en het glazuur, en krijg je de traditionele glazuren.’
Ik word heel blij van een onverwachte sproet in mijn bord
De plakkenpletter
Marjoke leidt ons de wenteltrap af naar haar atelier. De benedenverdieping is net Willy Wonka’s chocoladefabriek, maar dan met een krijtachtig wit interieur. Er staan machines waarmee ze de klei kneedt en vormt, zoals elektrische draaischijven en de plakkenpletter – het woord van het jaar. Op tafels liggen hompen (‘broden’, om in vaktermen te blijven) klei klaar voor gebruik, op de vloer staan afgedichte emmers met verschillende glazuren en in bomvolle stellingkasten staat vers geglazuurd keramiek te wachten op de laatste stookronde. Blikvangers zijn ook de gereedschapjes in allerlei vormen en maten, al dan niet zelfgemaakt.
Het bloed, het bot en het vlees
Om het vormen van de klei in de vingers te krijgen, zat Marjoke een jaar lang achter de draaischijf dag in, dag uit hetzelfde te doen. ‘Cilinders maken, net zolang tot ik de klei gelijkmatig kon optrekken. Als je dat eenmaal kunt, verleer je het nooit – net als fietsen. Als ik kommetjes aan het draaien ben, is het bijna meditatie. Mijn handen weten wat ze moeten doen. Dan zet ik Pink Floyd op en zoom uit. Maar daarna heb ik zin om weer iets te doen waar ik mijn aandacht bij nodig heb.’ En als dat ergens bij nodig is, dan is het wel glazuren. Je kunt glazuur maken op basis van scheikundige formules, maar daar heeft Marjoke niets mee. ‘Dat raakt me niet. Mij gaat het om waarneming. Glazuur bestaat uit drie elementen: het bloed, het bot en het vlees. Dat heb ik geleerd van Ina Bakker, mijn leermeester en een begrip in haar tijd. Bloed staat voor smeltmiddelen, bot voor hardheid en vlees voor de mate van glans en tactiliteit – hoe boterachtig het aanvoelt.
Het resultaat is niet zomaar een kleur, Marjokes unieke glazuren gaan werkelijk een verbinding aan met de klei. ‘Pas de laatste vijf jaar heb ik het gevoel dat ik echt kan spelen met de klei. Werken met klei is magisch. Dat er in no time uit een homp een kommetje ontstaat. Het is het op een na oudste beroep ter wereld, haha. Waar je ook komt, er zijn steevast mensen met keramiek bezig.’ Toch blijft het voor haar nog altijd spannend als de ovendeur opengaat. ‘Je weet nooit precies hoe het eruit komt.
3x typisch Marjoke
- ’Uniformiteit vind ik niet belangrijk. In het begin ging het mij daar wel om: dat alles dezelfde hoogte en grootte heeft. Dat vind ik nu niet meer interessant. Een machine kan dat namelijk ook: ík maak het verschil.
- Wonen, werken en haar winkel: bij Marjoke komt alles in haar leven samen op één plek.
- ’Ik kan heel blij zijn met een onverwachte sproet in mijn bord, een plekje waar het glazuur net is weggetrokken. Bij mensen vind ik het ook leuk als ze een gek sproetje hebben. Het gaat om onverwachte schoonheid. Dat is een cadeau uit de oven.’ Ik kan heel blij zijn met een onverwachte sproet in mijn bord, een plekje waar het glazuur net is weggetrokken. Bij mensen vind ik het ook leuk als ze een gek sproetje hebben. Het gaat om onverwachte schoonheid. Dat is een cadeau uit de oven.’
Ontdek ambacht: van origineel keramiek tot houten meubels, van lichtarmaturen tot kleurrijk geweven kleden. Bekijk al onze reportages hier.
Bron: vtwonen 2-2020 | Fotografie Ernie Enkelaar | Tekst Bartjan Bouman
